Chronische gezondheidsklachten

Chronisch lijden

“Een mens lijdt het meest onder het lijden dat hij vreest”, is een oud gezegde en het gaat, denk ik, op voor veel mensen die te maken hebben met chronische klachten. 

In dit artikel sta ik stil bij het groeiend aantal mensen met chronische gezondheidsklachten. Onze gezondheidszorg is gericht op het wegnemen van klachten en lijden. Dit biedt onvoldoende perspectief op een waardevol bestaan waarbinnen lijden (als onlosmakelijk gegeven in een mensenleven) onderdeel mag zijn.

Huidige stand van zaken

De huidige pandemie laat zien hoe belangrijk het is dat er binnen de gezondheidszorg aandacht is voor het wegnemen van ziekte en gebrek. Maar mensen met chronische gezondheidsklachten, of die nu somatisch, psychisch of onvoldoende somatisch verklaarbaar van aard zijn, hebben baat bij een andere strategie.

Op 1 januari 2019 hadden 9,9 miljoen mensen in Nederland één of meer chronische aandoeningen. Dit komt overeen met 57% van de Nederlandse bevolking. Een ‘chronische aandoening’ is hier gedefinieerd als een aandoening waarbij over het algemeen geen uitzicht is op volledig herstel. De schatting is gebaseerd op een selectie van 109 door de huisarts geregistreerde chronische aandoeningen. De diagnose kan gesteld zijn door de huisarts zelf of kan zijn overgenomen van een andere zorgverlener. (Bron: RIVM)

Veel voorkomende klachten met het klimmen der jaren zijn te herkennen als hart- en vaatziekten, niet aangeboren hersenletsel, diabetes, chronische COPD, chronische klachten na kanker, chronische gewrichtsklachten, chronische vermoeidheid, etcetera.

Wanneer is iets chronisch?

Wat is een chronische aandoening?

“Een ‘chronische aandoening’ is gedefinieerd als een aandoening waarbij over het algemeen geen uitzicht is op volledig herstel. Een chronische aandoening gaat doorgaans gepaard met pijn, geestelijk lijden, beperkingen in functioneren of andere klachten. De mate waarin mensen hinder ondervinden verschilt per aandoening en per individu. ” (Bron: Nivel zorgregistraties eerste lijn)

In dit artikel maak ik geen onderscheid tussen klachten die wel een medische begeleiding nodig hebben en klachten die dit niet nodig hebben, of waarvan er geen baat valt te verwachten van verdergaande medische begeleiding. Wel wil ik een lans breken om een chronische aandoening voor zover mogelijk te demedicaliseren. Hierdoor wordt uitzicht geboden op een andere manier van omgaan met klachten en op het inpassen van (chronisch) lijden in ons dagelijkse bestaan. Een pleidooi doen voor een gezondheidszorg die zich meer gaat richten op het bevorderen van gezondheid en gezond gedrag, dan op het bestrijden van ziekte en ongemak.

Druk op de gezondheidszorg

Omdat binnen onze gezondheidszorg, de druk vanuit chronische klachten verder zal gaan toenemen.  En ook omdat zorg gericht op het wegnemen van klachten en ongemak, vaak niet het gewenste resultaat geeft en onnodig veel blijft kosten.

Lijden

In onze huidige maatschappij lijkt het wel alsof lijden niet mag bestaan en het heeft er alles van weg, dat op lijden een levensgroot taboe is komen te staan. De psycholoog Martin Appelo heeft hier in zijn boek “Leren lijden” een heldere definitie van lijden gegeven op basis van Westers en Oosters denken. 

Martin Appelo zegt over lijden:

” In ieders leven slaat het lijden vroeg of laat toe. In meer of mindere mate worden we geconfronteerd met kanker en andere ziekten, trauma’s, tegenslagen of het verlies van dierbaren Ondanks dit onvermijdelijke lijden zijn we onvoldoende toegerust om ermee om te gaan. Integendeel, we proberen het zoveel mogelijk buiten de deur te houden. Appelo legt uit waarom dit niet verstandig is. Bij lijden geldt namelijk de wet van de omgekeerde inspanning: wie ervan weg wil blijven. Wordt erdoor ingehaald en wie het omarmt, weet ermee om te gaan als het lijden zich aandient”

Overleven

In mijn dagelijkse praktijk van het begeleiden van mensen met chronische gezondheidsklachten, heb ik veel mensen hun chronisch lijden als ‘overleven’ horen beschrijven. De kwaliteit van hun leven is afgenomen en isolement dreigt. Hun hele leven is ingericht op klachtenafhankelijk functioneren en het vermijden van activiteiten waarvan hun ervaring is dat hun klachten kunnen toenemen. Eigenlijk zou je kunnen vaststellen dat dit gedrag is, dat aangestuurd wordt vanuit ons overleefsysteem. Hier zijn ‘vechten, vluchten en verstarren/bevriezen’ de belangrijkste elementen. Dit overleefgedrag dient om dreigend (levens-)gevaar af te wenden. Ons overleefsysteem is zeer snel en effectief en wordt vooral aangestuurd vanuit de evolutionair oudere breinlagen waarin reflexen (hypothalamus en hersenstam) en emoties (limbische systeem) de bepalers zijn van het overleefgedrag. Het gedrag is gericht op het vinden van een snelle oplossing. Het rationele deel van ons brein (neocortex), volgt daarin vaak met denkbeelden, analyses en overtuigingen die het aanhouden van dit overleefgedrag in stand (blijven) houden. In die zin kunnen we ziektegedrag ook beschouwen als overlevingsgedrag, met daardoor aanhoudende biopsychosociale ontregeling, met vergaande consequenties. 

Chroniciteit en kosten

Binnen onze gezondheidszorg zou hiervoor veel meer aandacht moeten zijn. 57% van alle Nederlanders heeft te maken met chronische klachten. Jaarlijks worden gigantische bedragen uitgegeven aan symptoombestrijding zoals pijnmedicatie, slaapmiddelen, antidepressiva, zeer vaak zonder blijven resultaat.   

Een groot deel van het zorgbudget gaat hier naartoe terwijl, en ik durf die stelling aan, een groot deel hiervan wordt uitgegeven uit onze behoefte om te overleven. 

Leren leven met chronische lijden

Daaraan kan gewerkt worden, als je voluit eigenaar durft, wil en kan worden van het lijden zelf (erkennen van je eigen lijdensdruk). 

Dit is iets waarvoor jezelf zorg hebt te dragen en waarvoor jezelf verantwoordelijk bent. Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan, maar het is te leren! Samen met een coach bijvoorbeeld, die echt bereid is om de ander in diens lijden te zien en te horen. Zo kan, vanuit compassie, begonnen worden met het stil staan bij en het aanvaarden dat lijden een normaal onderdeel is van ons bestaan. Met emotionele en mentale gevolgen die we met aandacht, compassie en zonder oordeel kunnen onderzoeken en leren omarmen. 

Ieder lijden brengt angst, verdriet en boosheid met zich mee. Dat maakt ons als mens kwetsbaar. Als we kwetsbaar zijn, ervaren we (levens-)gevaar. We kunnen onderzoekend bij onszelf stilstaan. Om vervolgens onze kwetsbaarheid, ons verdriet, onze angst en boosheid met zorgzame aandacht te kunnen omarmen. Op die manier kunnen we voor onszelf ook gaan onderzoeken in welke onderliggende behoeften we voorzien willen worden, zodat we onze kwetsbaarheid kunnen gaan dragen. 

Leren voorzien in behoeftes

Waarvoor kunnen we plaats gaan maken, waarin kunnen we gevoed worden, gesteund worden , beschermd en begrensd worden? Dit zijn essentiële behoeftes waarin we kunnen leren om onszelf te gaan voorzien. (bron: 5 basisbehoeftes Pesso psychotherapie)

Kortom, we kunnen leren om ons lijden, dat onderdeel is van ons bestaan, met aandacht en compassie te aanvaarden als iets dat ons ‘eigen’ is en waar omheen we kunnen groeien en meer waarde aan ons leven kunnen leren toevoegen.

In een  coachingstraject kun je leren  hierbij onderzoekend stil te gaan staan, zodat je in je lijden ‘gezien en gehoord’ wordt en jij je in jouw lijden serieus genomen voelt.

Wil je meer weten, hoe je dit  als  hulpverlener of bedrijfsarts kunt opnemen in je aanpak met betrekking tot chronische klachten of als je meer wilt weten hoe je hier mee om kan gaan  als lijdend individu?  Neem dan contact met mij op via mijn website.

Erik Schuurman